Pryszczyca (FMD) to groźna choroba zakaźna wywołana przez wirusa rodzaju Aphtovirus należącego do rodziny Picornaviridae. Na zakażenie podatne są zwierzęta parzystokopytne domowe tj. bydło, owce, kozy i świnie oraz dzikie (np. sarny i jelenie).  Wysoka zaraźliwość pryszczycy i konieczność likwidacji całych stad zwierząt, u których wykryto tę chorobę, może mieć poważne konsekwencje dla gospodarki i prowadzi do strat ekonomicznych w sektorze rolniczym.

Wskutek pryszczycy powstają pęcherzyki i pęcherze na błonie śluzowej w jamie gębowej, na wargach, języku, w okolicy otworów nosowych oraz na wymieniu, strzykach, w szparze międzyracicowej i na koronkach racic. Po pęknięciu powodują nadżerki. U zakażonych zwierząt możesz zaobserwować także: gorączkę, apatię, kulawizny jednocześnie na wiele kończyn, sztywny chód i niechęć do poruszania się. Występuje też obfite ślinienie, otwieranie jamy ustnej z charakterystycznym mlaskaniem, utrudnione przeżuwanie i utrata łaknienia – w szczególności u bydła, a także spadek produkcji mleka. U młodych osobników choroba ta może prowadzić do szybkiej śmierci bez oznak choroby, u dorosłych – śmiertelność jest niewielka.

Jak rozprzestrzenia się choroba?

Pryszczyca przenosi się głównie poprzez:

• bezpośredni kontakt z zakażonymi zwierzętami,
• skażone produkty zwierzęce (np. mięso, mleko),
• nasienie i zarodki,
• skórę i wełnę,
• ściółkę, paszę i wodę,
• sprzęt rolniczy, pojazdy, wyposażenie budynków inwentarskich i narzędzia do obsługi zwierząt,
• odzież i buty, na rękach osób obsługujących pastwiska, odpadki kuchenne.

Wirus znajduje się w wydychanym przez zwierzę powietrzu, wydzielinach oraz wydalinach na ok. 4 dni przed wystąpieniem u niego objawów chorobowych. Największa koncentracja wirusa znajduje się w płynie surowiczym i nabłonku pojawiających się pęcherzy. Przeżuwacze mogą być nosicielami wirusa nawet do 3 lat.

Czy pryszczyca jest groźna dla ludzi?

Człowiek może zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z chorym zwierzęciem lub poprzez spożycie surowego, skażonego patogenem mięsa, a także zawierającego wirusy niepasteryzowanego mleka i niepasteryzowanych przetworów mlecznych. Choroba u ludzi zwykle ma łagodny przebieg. Niemniej jednak osoby pracujące w gospodarstwach rolnych powinny zachować ostrożność, przestrzegać zasad higieny oraz unikać kontaktu z chorymi zwierzętami.

Chroń swoje zwierzęta – bioasekuracja

W przypadku niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby może dochodzić do zakażeń w obrębie hodowli, a także w wyniku transportu zwierząt i produktów zwierzęcych.

Jak powinieneś chronić swoje stado

1. Legalne źródło pochodzenia zwierząt: Zwierzęta wprowadzane do stada muszą pochodzić z wiadomego źródła, być oznakowane oraz zaopatrzone w świadectwo zdrowia potwierdzające ich pochodzenie i status zdrowotny.
2. Izolacja nowych zwierząt: Każde nowe zwierzę wprowadzane do gospodarstwa musi przejść okres kwarantanny, zanim trafi do pozostałych zwierząt.
3. Kontrola zdrowia zwierząt: Regularne badania weterynaryjne są kluczowe w zapobieganiu chorobie.
4. Czyszczenie i dezynfekcja: Konieczne są regularne działania prewencyjne: czyszczenie i dezynfekcja pomieszczeń, sprzętu i narzędzi wykorzystywanych w gospodarstwach.
5. Higiena osobista: Personel obsługujący zwierzęta powinien przestrzegać zasad higieny oraz stosować odzież i obuwie dedykowane do obsługi zwierząt.
6. Ograniczenie kontaktu: Należy unikać kontaktu ze zwierzętami z innych gospodarstw, nie użyczać sprzętu rolniczego ani wykorzystywanego w gospodarstwach, zwłaszcza w przypadku podejrzenia zakażenia i w okresie wzmożonego zagrożenia. Należy również bezwzględnie przestrzegać zakazu wchodzenia na teren gospodarstwa osób postronnych.

Pamiętaj! 

Poproś lekarza weterynarii o konsultację, jeżeli zauważysz:

• Gorączkę
• Wysypkę lub pęcherze na skórze zwierzęcia (w szczególności w okolicach pyska, kończyn i wymion)
• Nadmierne ślinienie
• Kulawizny, sztywny chód
• Spadek apetytu i mleczności

Co zrobić w przypadku podejrzenia pryszczycy?

1. Natychmiast zgłoś podejrzenie do Powiatowego Inspektoratu Weterynarii: https://pasze.wetgiw.gov.pl/piw/demo/  albo najbliższego zakładu leczniczego dla zwierząt. Możesz powiadomić także wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
2. Pozostaw zwierzęta w miejscu ich przebywania i nie wprowadzaj tam innych lub nowych zwierząt.
3. Ogranicz ruch zwierząt i ludzi w gospodarstwie.
4. Wstrzymaj się od wywożenia, wynoszenia i zbywania produktów.
5. Współpracuj z Inspekcją Weterynaryjną.

Zwiększone zagrożenie pryszczycą w Polsce

W związku z wykryciem ognisk pryszczycy w krajach sąsiadujących Polska stoi w obliczu poważnego zagrożenia rozprzestrzenienia się tej choroby na swoim terytorium. W odpowiedzi na to zagrożenie nasz urząd uruchomił sztab kryzysowy, który ma na celu koordynację działań prewencyjnych oraz monitorowanie sytuacji na granicach.

Minister rolnictwa nadzoruje wprowadzenie dodatkowych środków ostrożności, takich jak:

• kontrola transportu zwierząt,
• wzmocnione kontrole weterynaryjne oraz
• edukacja hodowców i konsumentów.

Działania te mają na celu zapobieżenie importowi choroby do Polski oraz szybkie wykrywanie ewentualnych ognisk choroby. Współpraca z sąsiednimi krajami oraz szybka reakcja służb weterynaryjnych to kluczowe elementy strategii w walce z pryszczycą i ochronie krajowego sektora rolnego.

Jakie są konsekwencje pryszczycy

• Masowe uboje zwierząt zakażonych.
• Straty ekonomiczne dla rolników.
• Zakazy eksportowe dla zwierząt i produktów zwierzęcych.
• Koszty zwalczania choroby dla państwa.

Tło historyczne

Ostatni przypadek FMD w Polsce stwierdzono w 1971 r. Polska obecnie (stan na 2.04.2025 r.) jest uznana przez Światową Organizację Zdrowia Zwierząt (WOAH) za kraj urzędowo wolny od tej choroby.

Choroba występuje endemicznie w wielu krajach Azji.

Ostatnie zakażenia w Europie występowały we Włoszech (1993), w Grecji (1994), Wielkiej Brytanii (2001 i 2007), Irlandii, Francji, Holandii (2001) w Bułgarii (2011).

Choć od dawna nie notowano występowania pryszczycy w państwach członkowskich Unii Europejskiej, to w styczniu 2025 r. jej ogniska pojawiły się w Niemczech, a w marcu 2025 r. na terytorium Węgier i Słowacji.

Źródło: Ministerstwo Rolnictwa