W sobotę, 9 września w centrum Kowali uczciliśmy pamięć asów przestworzy z lat trzydziestych XX wieku. Powiatowy Instytut Kultury oraz Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie zorganizowali wydarzenie “Kowala Challenge. Pamięci Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury”. Honorowy patronat objęli: wiceminister obrony Wojciech Skurkiewicz i Waldemar Trelka – starosta radomski. Na niebie majestatycznie sunął balon, pilotowany przez Adama Ginalskiego, a pokaz grupowych przelotów motoparalotniami zaprezentowali członkowie Radomskiego Stowarzyszenia Paralotniowego.

To właśnie w Kowali, 11 listopada 1932 roku odsłonięto niewielki pomnik, którego budowa trwała zaledwie kilka tygodni… Powstał z inicjatywy okolicznych mieszkańców dla zachowania pamięci oraz wyrażenia smutku po niedawnej śmierci dwóch bohaterskich lotników. Jest to jeden z pierwszych lub nawet pierwszy pomnik poświęcony temu legendarnemu duetowi, który powstał w Polsce. Przypomnijmy, że obaj lotnicy zginęli w wyniku burzy 11 września 1932 r., lecąc swoim samolotem RWD-6, w okolicach Cierlicka na Śląsku Cieszyńskim. Jest to także jeden z nielicznych monumentów Żwirki i Wigury, który przetrwał II wojnę światową. Kamienie na jego podstawę znosili uczniowie z całej gminy, a jego otwarcia dokonał przedstawiciel ówczesnego starostwa powiatowego.

– To bardzo ważne, aby przypominać o pionierach polskiej awiacji, których pomnik, zbudowany spontanicznie przez społeczeństwo, stoi w Kowali od 1932 roku. Do tej pory nikt nie wykorzystał tego potencjału, aby przybliżyć mieszkańcom postacie por. Żwirki i inż. Wigury, ale również popularyzować lotnictwo. To było takie nasze małe Air Show w Kowali – mówił Waldemar Trelka, starosta radomski. – Dziękuję panu ministrowi Wojciech Skurkiewicz za patronat honorowy nad tym wydarzeniem, a panu pułkownikowi pilotowi Maciejowi Siemińskiemu za asystę żołnierzy 42 Baza Lotnictwa Szkolnego Podziękowania kieruję również do pana pułkownika Łukasza Baranowskiego, dowódcy oddziału współpracy cywilno – wojskowej za rewelacyjny występ Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska Obrony Terytorialnej – dodał starosta.

Pamięć o lotnikach

Nazwę „Kowala Challange” wydarzenie otrzymało na pamiątkę Challange ’32 w Berlinie, czyli lotniczych zawodów, w których Żwirko i Wigura zwyciężyli, budując legendę polskiej awiacji. Wydarzenie rozpoczęło się o godz. 15.00 od złożenia wieńców i wiązanek kwiatów przed pomnikiem por. Franciszka Żwirki i inż. Stanisława Wigury. Wieńce złożyli między innymi: w imieniu Sekretarza Stanu w MON, Wojciecha Skurkiewicza – Paweł Dycht, zastępca dyrektora Departamentu Edukacji Kultury i Dziedzictwa MON oraz płk. pil. Maciej Siemiński w imieniu 42 Baza Lotnictwa Szkolnego im. Żwirki i Wigury w Radomiu, której żołnierze wystawili wojskową asystę honorową przy pomniku; a także wicewojewoda mazowiecki Artur Standowicz i starosta radomski Waldemar Trelka, któremu towarzyszyli Zdzisław Mroczkowski, wiceprzewodniczący Rady Powiatu i Wiesław Pachniewski, kierownik PZDP. Oprócz tego wiązankę złożyli radni gminy Kowala wraz z przewodniczącym Rady Gminy Dariuszem Chruślakiem. W imieniu Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie wieniec złożył zastępca dyrektora Jakub Mitek.

Piknik z lotniczymi akcentami

Następnie uczestnicy prowadzeni przez Orkiestrę Reprezentacyjną Wojsk Obrony Terytorialnej z kapelmistrzem st. chor. szt. Tomaszem Chwalińskim na czele. Orkiestra zaprezentowała nie tylko wiązankę polskich piosenek żołnierskich, ale również standardy muzyki rozrywkowej. Występom towarzyszyły cheerleaderki oraz pokaz rzutów buławą w wykonaniu Angeliki Toporek.

Wystąpiło też “Odlotowe Trio” w koncercie retro przebojów z lat 20. i 30. XX; prezentacja historyczna nt. Żwirko i Wigury oraz przedwojennej Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa na Sadkowie, którą wygłosił historyk IPN dr Krzysztof Busse, a także koncert polskiego zespołu Majszagolanki z Litwy. Klimat lat 30-tych stworzyły też konkurs elegancji przedwojennych rowerów i motocykli oraz samochodów, czyli Mobilne Muzeum Rowerów. Fantastyczne przeloty motoparalotni były dziełem Radomskiego Stowarzyszenia Paralotniowego. Hitem był oryginalny wojskowy jeep armii amerykańskiej z 1944 roku z kolekcji Mirosława Sienkiewicza ze Skaryszewa. W powietrze wzbił się też balon z gondolą oraz Adamem Ginalskim jako kapitanem załogi. Na zakończenie odbyła się wspaniałą potańcówka „na dechach”, do której zagrała Kapela Henryka Gwiazdy.

Stoiska nie tylko lotnicze

Swoje stoiska edukacyjne i promocyjne wystawiły: Lotnicza Akademia Wojskowa, 42 Baza Lotnictwa Szkolnego oraz Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie, gdzie jego pracownicy Roman Błachnio i Marcin Kalbarczyk prowadzili warsztaty i prezentowali wystawę „Żwirki i Wigury Start do Wieczności”.

Przez cały czas trwania wydarzenia można było podziwiać fotoplastykon z fotografiami statków powietrznych z początków XX wieku, Żwirki i Wigury, kpt. pil. Stanisława Skarżyńskiego oraz niepublikowanych do tej pory zdjęć z przedwojennego albumu ze Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa na Sadkowie.

Mobilne Muzeum Rowerów i nie tylko pokazało “Latające rowery RAF” z czasów Bitwy o Anglię, wystawę i pokaz “Rowery przedwojenne”, m.in. wojskowe rowery „Łucznik” oraz wystawę i pokaz motocykli zabytkowych klubu VCR Feniks. Odbył się też pierwszy odLOTowy Rajd Retrorowerowy Radom – Kowala, którego start odbył się sprzed budynku terminala portu lotniczego Radom – Warszawa.

Na stoiska gastronomiczne zaprosiły Koła Gospodyń Wiejskich Ludwinianki i Kotarwiczanki, dzięki którym mieliśmy energię do tych wszystkich atrakcji. Za udostępnienie terenu pod piknik serdecznie dziękujemy Parafii św. Wojciecha w Kowali.

Tekst: J. Mitek, K. Kasprzak
Zdjęcia M. Genca, K. Jakubiak, R. Błachnio, R. Metzger, Powiat Radomski